#HCC: Kim była Aspazja? Czuła rekonstrukcja
#HCC, czyli Herstorical Crush Club, czyli comiesięczne przypomnienie, że historia nie jest neutralna – bo pisali ją mężczyźni. Marzy mi się opowiedzenie jej od nowa, z naciskiem na odzyskiwanie herstorii ikon, o których nie uczono nas w szkole. Nie wiem jak Ty, ale ja tęsknię za kobiecym głosem, którego nie zapisano. To ironia losu, że wszystko, co wiemy o tych niesamowitych kobietach, pochodzi z drugiej ręki – z męskich ust, męskich tekstów, męskich domysłów, czasem plotek i kpin. Musimy teraz czytać między wierszami, wyławiać ich obecność na nowo z przypisów, zapisków na marginesach. Czule je rekonstruować. Zapisz się do mojego newslettera, by być z klubem na bieżąco!
Z mieszanką wstydu i złości muszę wyznać, że o tym, kim była Aspazja dowiedziałam się… z Tiktoka
W wieku 38 lat. Na fali odkopywania kobiecych historii ze szczelin gdzieś między wersami ktoś stworzył filmik o historii jej życia. Ciekawa jestem, czy słyszałaś o niej wcześniej?
Wpisując hasło „Aspazja” w Google pierwszym wynikiem jest jej strona na Wikipedii. Głosi ona:
Aspazja (gr. Ἀσπασία, ur. ok. 470, zm. ok. 400 p.n.e.) – mieszkanka Miletu, która zasłynęła swym związkiem z Peryklesem, ateńskim mężem stanu. Are you kidding me? Zasłynęła związkiem?!
Kim była Aspazja?
Aspazja prawdopodobnie pochodziła z rodziny zamożnych intelektualistów, ale – jak to często bywa z herstoriami – więcej wiemy o mężczyznach, którzy byli w jej życiu, niż o tym, co robiła ona sama.
Przybyła do Aten, gdzie nie mogła wyjść za mąż (bo była cudzoziemką), więc najprawdopodobniej została heterą (ekskluzywną kurtyzaną) – co w tamtym czasie było dla niej jedną z niewielu dróg do bycia wolną i niezależną. Heterom wolno było mówić, myśleć, pisać, brać udział w życiu kulturalnym i politycznym. I Aspazja wykorzystała to do granic możliwości.
Wszystkie ciekawe rzeczy które czytałyśmy o starożytnej Grecji, były dostępne tylko dla mężczyzn. Kobiety miały ograniczone prawa w życiu politycznym, nie mogły uczestniczyć w obradach zgromadzenia ludowego ani pełnić urzędów. Ich życie ograniczało się do dbania o rodzinę i siedzenie w domu. Niektóre z nich mogły zostać kapłankami i brać udział w niektórych uroczystościach religijnych.
Dla kobiety tak genialnej jak Aspazja wybór był jasny. Hetery były często bogatymi i wykształconymi kobietami, prowadziły swobodny tryb życia, były towarzyszkami mężczyzn mających władzę w kraju – jak wodzowie, politycy czy filozofowie. Dzięki trzymaniu ich blisko mogły sprytem i inteligencją wywierać wpływ na rozwój kraju i klimat polityczny. Nie wolno jednak zapominać, że bycie seksworkerką, i to tak znaną, nie było w pełni bezpieczne i akceptowane społecznie.
Aspazji nie ma w domu
W tekstach ówczesnych filozofów nie znajdziesz wiele informacji o niej jako nauczycielce i pionierce. Znajdziesz za to urągające jej plotki, kpiny, erotyczne aluzje. Na szczęście jest kilka wyjątków – starożytni pisarze, od Arystofanesa poprzez Platona do Plutarcha, wspominają o jej talentach oratorskich i umiejętności „kontrolowania mężczyzn” – to na tej narracji zbudowana została reputacja Aspazji, ponieważ żadne z jej dzieł nieszczęśliwie nie przetrwało do nowożytności.
Co wiemy na pewno?
Aspazja to filozofka, retoryczka, intelektualistka. Założyła własną szkołę retoryki i filozofii – nieformalną przestrzeń spotkań dla intelektualistów, polityków i filozofów. Przychodzili do niej Sokrates i jego uczniowie, Platon, Cyceron, Ksenofont (i wielu innych), by rozmawiać o bieżących wydarzeniach, państwie, demokracji, języku, człowieku i jego roli w świecie. Niektóre źródła podają, że Aspazja uczyła też kobiety!
O Peryklesie słyszała każda z nas. O Aspazji – niekoniecznie
Na jednym z sympozjów Aspazja poznała Peryklesa (grecki polityk i dowódca wojskowy – jego łatwo wygooglujesz) – i chłop zakochał się w niej na fest (can you blame him?). Ich związek był głęboki, pełen szacunku i – co wówczas było nie do pomyślenia – pełen czułości okazywanej na forum publicznym. Mimo iż nie mogli wziąć ślubu ze względu na pochodzenie Aspazji, była jego towarzyszką życia, doradczynią, nauczycielką, matką jego syna. Pisała też podobno jego przemówienia.
Była wybitnie inteligentna, miała cięty język, była powszechnie znana i poważana. Nie podobało się to wielu tradycjonalistom. Kiedy stawała przed sądem (bo oczywiście – musiała być sądzona, za „nieobyczajność” i szerzenie herezji), Perykles płakał publicznie, broniąc jej. A to – w tamtym świecie – uchodziło za upokarzające i niemęskie. Jak dla mnie massive GREEN FLAG. Peryklesowi udało się uniewinnić jego muzę. Ich synowi – Peryklesowi Młodszemu – nadano później obywatelstwo, co też było wyjątkiem od obowiązujących reguł (cudzoziemki nie mogły oficjalnie rodzić obywateli).
Wielu filozofów i polityków miało za złe Aspazji tak silny wpływ na Peryklesa i obwiniali ją za każdy jego błąd i złą decyzję. Nazywali też jej szkołę dla dziewcząt burdelem, a jej przyjaciółki „dz*wkami Aspazji”. Niektóre artykuły, które czytałam sugerowały, że nawet pochlebne wzmianki o Aspazji były tak naprawdę ironiczne i prześmiewcze. Ja tam wiem swoje 😀
Serdeczne powitanie
Co ciekawe, samo imię „Aspazja” mogło być pięknym pseudonimem artystycznym naszej filozofki. Imię to wywodzi się od greckiego słowa oznaczającego (w zależności od tłumaczenia) „serdeczne powitanie”, „osobę mile widzianą” lub „osobę pożądaną”. Prawdopodobnie Aspazja nie było imieniem nadanym jej przy urodzeniu.
Co się stało z Aspazją?
Perykles zmarł w 429 r. p.n.e., w wyniku epidemii, która szerzyła się w Atenach w latach 430–427 p.n.e. Po śmierci Peryklesa, Aspazja związała się z jego przyjacielem, Lizyklesem, którego poznała, gdy był jeszcze niewykształconym handlarzem owiec. Perykles, przy pomocy Aspazji, przeobraził Lizyklesa w ateńskiego polityka i generała. Lizykles zginął w walce w czasie Wojny Peloponeskiej w 428 r. p.n.e. i wraz z jego śmiercią kończą się jakiekolwiek informacje na temat Aspazji, nie znamy nawet daty jej śmierci. Znalazłam informacje, że żyła ok. 70 lat.
Feministka wyprzedająca swoje czasy
Aspazja bez wątpienia była niesamowitą i inspirującą feministką, wyprzedzającą swoją epokę. Dzięki jej niezłomnej postawie kontestującej praktyki ateńskiego społeczeństwa traktującego kobiety jak obywateli drugiej kategorii, w realiach, które nie dostrzegały podmiotowości kobiet, udało jej się realizować własną wizję życia.
Kogo jeszcze rekonstruujemy?
Daj znać, czy słyszałaś kiedyś o Aspazji, czy coś Cię zaskoczyło albo poruszyło w tym wpisie? Jeśli chcesz razem ze mną odgruzowywać niesamowite IKONY herstorii w ramach HERSTORICAL CRUSH CLUB – napisz do mnie!
O jakiej kolejnej bohaterce chciałabyś poczytać? Oto moje typy:
– Christine de Pizan – pierwsza profesjonalna pisarka Europy. Napisała „Księgę o Mieście Kobiet”, w której tworzy utopijne społeczeństwo wolne od mizoginii.
– Artemisia Gentileschi – malarka, która malowała kobiecą złość, zanim to było modne. Bohaterka, nie poddała się mimo ogromnej krzywdy, której doświadczyła.
– Julie d’Aubigny (La Maupin) – szermierka, śpiewaczka operowa i biseksualna skandalistka.
– Juana Inés de la Cruz – zakonnica, poetka, queerowa ikona Meksyku.
– Baba Anujka – serbska „czarownica” z Banatu z talentem do przygotowywania trucizn na każdą okazję.
Jeśli te opowieści zainspirowały Cię do opowiedzenia swojej herstorii – jestem po drugiej stronie ekranu! Gotowa i podekscytowana Twoim wyjątkowym punktem widzenia.
Autorka wpisu: Emilia Lyon
Fotografka buduarowa, królowa intymności. Maluje światłem i scenografią, tworząc artystyczne, intymne fotografie, których celem jest celebracja kobiecości, i naturalnego piękna.
